به گزارش واحد خبر روابط عمومی دانشگاه قم، دکتر احمد رضایی جمکرانی در نشست خبری همایش ملی «پژوهش‌های بلاغی» که صبح امروز یکشنبه ۱۸ آبان‌ماه با حضور اصحاب رسانه در سالن فرهنگ دانشکده ادبیات و علوم انسانی این دانشگاه برگزار شد، با بیان اینکه «حوزه بلاغت از جمله علوم اصلی در قلمرو ادبیات فارسی و عربی و حوزه‌ای گسترده در مطالعات اسلامی، دینی و تفسیری به شمار می‌رود»، اظهار کرد: مطالعات بلاغی در میان مسلمانان از قرن اول به‌صورت گسترده و با جزئیات بیشتر در میان متکلمان آغاز شد و سپس از قرن دوم تا چهارم با گستردگی بیشتری ادامه یافت. بلاغت در ابتدا در حوزه مطالعات تفسیری و قرآنی میان متکلمان مطرح بود و از قرن پنجم به بعد، وارد عرصه مطالعات ادبی شد. دانش بلاغت، حوزه‌ای گسترده شامل مجموعه‌ای از مطالعات زبانی، دانش‌های بلاغی و زیبایی‌شناسی است.

وی در ادامه افزود: اهمیت این موضوع، ضرورت برگزاری همایش یا انجام پژوهشی اختصاصی را ایجاب می‌کرد. اغلب پژوهش‌ها یا همایش‌های حوزه ادبیات، حیطه‌ای گسترده دارند، اما همایش پژوهش‌های بلاغی را می‌توان یکی از نخستین همایش‌هایی دانست که به‌صورت تخصصی به بررسی مطالعات ادبی می‌پردازد.

دبیر علمی همایش پژوهش های بلاغی ادامه داد: برگزاری این همایش با همفکری همکاران دانشکده ادبیات در سال گذشته مطرح شد و مراحل اداری آن طی شد. در بهمن‌ماه گذشته، فراخوان همایش در حوزه‌های مختلف علوم بلاغی، روانشناسی، سینما و بلاغت و... منتشر شد و با همکاری معاونت پژوهشی دانشگاه قم، به‌ویژه همکاران گروه زبان و ادبیات فارسی، مراحل برگزاری آن انجام شد.

دکتر رضایی در تعریف بلاغت گفت: واژه بلاغت به معنای رساندن و ابلاغ پیام بدون ابهام از فرستنده به گیرنده است، به‌گونه‌ای که گیرنده پیام را درک کند و پاسخی مناسب به آن دهد. دانش بلاغت عمدتاً بر درک معانی آیات قرآن متمرکز بود؛ بدین معنا که بررسی می‌کرد چه ویژگی‌هایی در ساختار زبانی این متن آسمانی —که به زبان عربی مبین نازل شده— وجود دارد که آن را از دیگر متون متمایز می‌کند.

وی خاطر نشان کرد: اساس دانش بلاغت، بررسی ویژگی‌های ساختاری متون است که موجب تمایز آن‌ها از یکدیگر می‌شود و همین ویژگی‌ها بود که قرآن را قادر ساخت تا تحدی کند که اگر در شک هستید، همانند این کتاب را بیاورید.

دبیر علمی همایش پژوهش های بلاغی با اشاره به پیشینه تاریخی بلاغت افزود: پیش از این، یونانیان در حیطه‌های مختلف به کیفیت زبان و تأثیر آن در متون پرداخته بودند که از جمله می‌توان به کتاب‌ خطابه ارسطو اشاره کرد. بعدها این مطالعات به حوزه مطالعات ادبی وارد شد؛ زیرا پژوهشگران در پی کشف ویژگی‌های زبانی بودند که زبان ادبی را از زبان عادی متمایز می‌کند.

دکتر رضایی تصریح کرد: عمده محققانی که در حوزه بلاغت آثار درخوری ارائه دادند، ایرانی بودند. کتاب‌های متعددی با عنوان «مجاز القرآن» تألیف شد که به این مسئله می‌پرداختند که آیا می‌توان در مورد قرآن از مجاز استفاده کرد. مطالعات بلاغی پس از آن بر علوم ادبی متمرکز شد و از اوایل قرن هفتم، باب‌بندی شد. کتاب «مفتاح العلوم» را شاید بتوان اثری دانست که این دانش‌ها را در سه حوزه معانی، بیان و بدیع دسته‌بندی و شاکله کتاب‌های بلاغی پس از خود را شکل داد.

وی در پایان تأکید کرد: اغلب همایش‌های تخصصی حوزه علوم انسانی، نمای کلی داشته‌اند، اما این همایش تخصصی است و حوزه بلاغت را —که مادر همه مطالعات ادبی محسوب می‌شود— مورد توجه قرار داده است. به‌ویژه آنکه در قم، با دارا بودن دو حوزه دانشگاه و حوزه علمیه و برخورداری از منابع غنی مطالعاتی، این امکان فراهم شد که برای نخستین بار، این همایش در دانشگاه قم برگزار شود. استقبال خوبی از این همایش و پیش‌همایش‌های آن به عمل آمده و امیدواریم نتایج آن نیز مطلوب باشد.

در ادامه دکتر حسن مقیاسی، عضو گروه زبان و ادبیات عربی، اظهار کرد: بلاغت دارای ویژگی‌هایی است که آن را منحصر به یک رشته نمی‌کند و ماهیتی بین‌رشته‌ای دارد. در بلاغت، با معانی دوم عبارات سروکار داریم و این دانش به ما می‌آموزد که چگونه این معانی را درک کنیم. بدون بلاغت، درک مفاهیم قرآن دشوار خواهد بود. از این رو، بلاغت ابزاری ضروری برای فهم متون ادبی و قرآنی است.

وی افزود: بلاغت نیز همانند سایر رشته‌های علمی رشد می‌کند. یکی از اهداف این همایش، بررسی پیشرفت‌های بلاغت در دوران معاصر و شناخت آخرین دستاوردهای این حوزه است. یکی از تفاوت‌های بلاغت قدیم و جدید در این است که در بلاغت قدیم، نگرشی جزئی‌نگر حاکم بود و آن را به سه شاخه معانی، بیان و بدیع تقسیم می‌کردند؛ حال آنکه امروزه از استعاره، مجاز و تشبیه در قالب موضوعات جدید استفاده می‌شود.

این استاد زبان و ادبیات عربی خاطر نشان کرد: بلاغت امروزی با رویکردهای نوین، بر زیربنای بلاغت قدیم استوار است. از این رو، یکی از اهداف این همایش، آشنایی با رویکردها، مقالات و نگاه‌های جدید در زمینه بلاغت است.

همچنین دکتر محمود مهرآوران، عضو گروه زبان و ادبیات فارسی و دبیر اجرایی این همایش، با ارائه گزارشی از روند اجرایی آن گفت: از زمانی که فراخوان همایش در سال گذشته منتشر شد، محورهای دهگانه‌ای برای آن تعیین شد. مهلت دریافت مقالات تا نیمه مهرماه بود و بیشتر مقالات از طریق سامانه ارسال شدند؛ هرچند تعداد محدودی نیز به دلیل مشکلات دسترسی، به شکل جداگانه ارسال شدند.

۲۲ مقاله به عنوان مقالات برگزیده انتخاب شده و در روز همایش رونمایی می‌شوند

وی ادامه داد: تعدادی از مقالات به دلیل عدم ارتباط با موضوع همایش رد شدند و برخی دیگر نیز توسط داوران تأیید نشدند. در نهایت، ۱۰۳ مقاله پذیرش شد که از این میان، ۲۲ مقاله به عنوان مقالات برگزیده انتخاب و در روز همایش رونمایی خواهد شد. همچنین ۱۲ مقاله برای چاپ در ویژه‌نامه مجله «پژوهش‌های بلاغی و دستوری» برگزیده شده‌است.

 دیبر اجرایی «همایش پژوهش های بلاغی» در مورد برنامه‌های همایش افزود: پنج نشست تخصصی برگزار می‌شود و از پژوهشگران و همکاران علمی دعوت شده تا در این نشست‌ها مشارکت کنند. ۲۵ مقاله در قالب سخنرانی ارائه خواهد شد. مجموعه مقالات —به استثنای آن‌هایی که در مجله علمی «پژوهش‌های بلاغی و دستوری» چاپ می‌شوند— متعاقباً در سایت همایش بارگذاری می‌شوند.

دکتر مهرآوران خاطر نشان کرد: مراسم افتتاحیه همایش صبح روز سه‌شنبه با سخنرانی «دکترتقی پورنامداریان »برگزار می‌شود و مراسم اختتامیه نیز با سخنرانی «دکتر محمود فتوحی» خواهد بود. همچنین دو نشست در صبح و سه نشست در بعدازظهر برنامه‌ریزی شده‌است.

وی تصریح کرد: بلاغت حوزه‌ای گسترده دارد و یکی از اهداف ما، ایجاد پیوند بین بلاغت و سایر دانش‌های علوم انسانی، زبان‌شناسی، سبک‌شناسی و تفسیر است. هدف اصلی، بررسی جدیدترین تحقیقات و پژوهش‌ها در این حوزه و گردآوری مقالاتی از سوی پژوهشگران برای آشنایی با دستاوردهای نوین بود.

 دیبر اجرایی همایش پژوهش های بلاغی در پایان افزود: در زبان روزمره نیز شاهد شیوه‌های بلاغی گسترده و متنوعی هستیم. علت عهده‌داری این مسئولیت توسط دانشگاه قم —علاوه بر تلاش معمول دانشگاه‌ها برای برگزاری همایش در حوزه‌های مختلف— وجود اساتید برجسته در گروه‌های زبان و ادبیات فارسی است که آثار مرجع در زمینه بلاغت دارند. ما با امید به انجام جدیدترین تحقیقات، این همایش را برگزار کردیم.