به گزارش واحد خبر روابط عمومی دانشگاه قم، دکتر محمود فتوحی در اختتامیه "همایش ملی پژوهش‌های بلاغی" که عصر امروز، 20 آبان ماه در دانشگاه قم برگزار شد، سخنان خود را با معرفی مفهوم محوری «تناسب» در مکتب بلاغی هند آغاز کرد و افزود: تناسب یک نظریه بلاغی سنگین، از نظریه‌های هشت‌گانه هند است. پافشاری که آن‌ها روی تناسب می‌کنند، از اصطلاحی است به نام "اوچیتیا" به معنی وصل و بند سخن. مکتب هند معتقد است که آنچه زیبایی و معناداری را می‌آفریند، تناسب است.

این استاد برجسته زبان و ادبیات فارسی سپس به مقایسه این مفهوم با سنت فارسی پرداخت و اظهار کرد: در شعر فارسی، تناسب در سطح تناسبات لفظی باقی ماند. ما همیشه در گرفتن اندیشه‌های دیگران محتاط هستیم تا آن را بومی‌سازی کنیم و چیزی را می‌گیریم که با ساخت ذهنی خودمان هماهنگ باشد والبته این غیرطبیعی نیست.

سبک هندی محل تلاقی دو دستگاه معرفت‌شناسی و زیبایی‌شناسی است

دکترفتوحی با اشاره به نمونه عینی «نزاکت در سبک هندی» توضیح داد: نزاکت به معنی تناسب مقام و اقتضای حال کلمه در جمله است. تأکید آن روی هماهنگی واژگان و تصاویر و سبک است و همیشه یک هاله زیبایی‌شناسی می‌سازد که معمولاً مطلوب ذوق مکتب اوچیتیا است. اوچیتیا یا تناسب، همه جنبه‌های زندگی را دربرمی‌گیرد؛ یکی از جنبه‌های بلاغت هندی این است که با زندگی خیلی سروکار دارد و عاطفه در آن جایگاه ویژه‌ای دارد.

وی با انتقاد از بی توجهی به میراث سبک هندی گفت: میراث سبک هندی مغفول مانده است. سبک هندی محل تلاقی دو دستگاه معرفت‌شناسی و زیبایی‌شناسی است. حتماً در لحظه تلاقی این دو تمدن، جرقه‌های بزرگی زده شده است و نمی‌شود آن را دوره انحطاط اسم گذاشت.

این استاد برجسته زبان و ادبیات فارسی با تمایز قائل شدن بین دو نگاه به بلاغت، افزود: مواجهه ما با بلاغت بیشتر اکتشاف الگوهای پیشینی است. این یک کار مدرسی است، در حالی که کار عالم بلاغی، کشف عالم ناشناخته‌هاست. هیچ سبک فردی مثل سبک پیشین نیست. اگر قرار باشد یک شاعر شعرش همچون شاعران پیشین باشد، این شاعر اصلاً سر برنمی‌آورد. تاریخ سبک‌شناسی، تاریخ فردیت‌ها است. هنر اتفاقی است که یک بار می‌افتد و این سبک‌های فردی پراز تکنیک‌ها و شگردهای بلاغی هستند.

دکتر فتوحی خطاب به پژوهشگران جوان گفت: اکتشاف در متون چگونه صورت می‌گیرد؟ با خواندن زیاد متن‌های ناشناخته. یکی از ایرادهای متخصصان ادبی این است که متن‌های شناخته‌شده را بیشتر بررسی می کنند و حاشیه‌ها را کم می‌خوانند. این درحالی است که شاعرانی که ابداعات عجیب و غریبی داشتند، شناخته نمی‌شدند و قبول هم نمی‌شدند، اما کارهای زیبایی‌شناسانه‌ای داشته‌اند. این مساله در دو دوره معاصر هم صدق می‌کند.

وی تصریح کرد: دانشجویان امروز در "راهبری معنا" می‌توانند سر بلند کنند. راهبری معنا یعنی باید بدانید که شبکه لایتناهی از معانی که به شما می‌رسد، چیست و اگر ندانید، باخته‌اید. الان مساله مدیریت معنا است، نه تأویل. زمانی بود که از هر شعری تأویلی ارائه می‌ دادند غوغایی می‌شد، اما در حال حاضر هوش مصنوعی صدها تأویل درباره متنی که به آن ارائه می‌دهید، در اختیار شما قرار می‌دهد. اما باز هم هوش انسانی نیاز است تا بداند هر معنایی به کدام فرهنگ و لحظه تاریخی و نظام ارزشی متعلق است.

این استاد برجسته زبان و ادبیات فارسی در پایان با دعوت از جامعه دانشگاهی برای گسترش افق‌های مطالعاتی ادامه داد: اتاق اساتید باید اتاق راهبری معنا باشد و با افق‌های جدید به تمدن‌ها و ساختارهای بلاغی آن‌ها نگاه شود. بلاغت تطبیقی می‌تواند فضای وسیع و جذابی باشد. وقتی با تمدن‌ها مواجهه می‌شویم، می‌بینیم ساحت‌هایی در آن وجود دارد که ما نیز آن‌ را داشته ایم اما توجه نکرده‌ایم. برای نمونه، ما در مطالعات بلاغی مان چیزی به نام "بلاغت حقوقی" نداریم، اما هندی‌ها دارند.

دکترفتوحی با اشاره به کاربرد عملی بلاغت در قانون‌نویسی هشدار داد: طبق آماری که داده شده است، ۳۵ درصد قوانین نوشته‌شده در ایران به دلیل مشکل زبانی قابلیت اجرایی ندارند، یعنی قابلیت تفسیر دوگانه و ایهام و ابهام دارند.

وی خاطر نشان کرد: در دانشگاه‌های ایران هیچ‌جا درس بلاغت را نداریم به جز در دو رشته ادبیات عربی و فارسی که آن‌ها هم بلاغت را در شعر محصور کرده‌اند، در حالی که بلاغت باید در زندگی بیاید. امیدوارم بتوانیم به بلاغت روحی تازه بدهیم و خونی تازه در رگ این علم دیرپای بشری جاری کنیم و نشاط بیشتری در زندگی برقرار کنیم.